“Fakahā ‘e he Pule’anga ‘a e ngaahi ngaue ke faka’atā mo e taimi fakataputapui fo’ou ki he fefononga’aki”

22 ‘Epeleli 2022

Kuo fakahā ‘e he Pule’anga he ‘aho ni ‘e fakaava ‘a e Maketi Talamahu ‘i Nuku’alofa ki he kakai e fonua ‘i he uike ‘e ua ka hoko, pehe ki hono faka’atā ‘o e falekai ki he ma’ume’atokoni, ‘i he kamata ke tukutukuange atu a e ngaahi sevesí ki he kakai e fonua, kau ki ai mo hono tolo atu mo e taimi fakataputapui ki he fefononga’aki ki he taimi 10 po’uli ki he 5 hengihengi.

Kuo faka’atā mo e ngaahi lotu ke fakahoko ‘i he ‘aho Sapate pē ‘e taha, ‘o kapau ‘oku nau fie ngāue’aki.

Na’e me’a ‘a e ‘Eiki Palēmia Le’ole’o, Hon. Poasi Tei, ‘i ha konifelenisi mo e kau faiongoongo he efiafi ‘o e ‘aho ni, ko e fakangalokuloku ko eni he taimi fefononga’aki ‘e kamata he taimi 5:01 hengihengi Tokonaki, 23 ‘o ‘Epeleli ‘o ngata ki he 5 hengihengi Tokonaki ‘aho 7 ‘o Mē.

 “’Oku faka’ata’atā ‘a e fakataputapui ke fakafaingamalie’i ‘a e ngaahi sevesi ko eni ke lele he uike ‘e ua ka hoko kae kei fai pe hono muimui’i ‘o e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e koviti 19 ‘i he fonua, tautefito ki he mahino ‘oku ha mai ‘a e holo ‘i he tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e ni’ihi ‘oku nau mo’ua he koviti-19 tautefito ki Tongatapu,” ko e me’a ia ‘a Poasi.

 “Ko e faka’atā e ngaahi sevesi ko eni, ka kuopau pe ke tau kei muimuiofi ki he ngaahi tu’utu’uni ‘a e Potungāue Mo’ui ki he tauhi e vāmama’o mo e tui e me’a malu’i ki he fofonga, pea ka ‘ikai muimui ki he ngaahi tu’utu’uni ‘e ngaue leva ‘a e kau ‘ofisa fakamafai ke tokanga’i mo tauhi e ngaahi tu’u’uni ko ia ke fakahoko.”

‘Oku kei ‘i he maama lanu moli pe ‘a e tukunga ‘oku ‘i ai ‘a Tongatapau, Vava’u mo Ha’apai lolotonga ia ‘oku kei hao pe ‘e Ongo Niua mo ‘Eua.

‘E kei tapuni pe ‘a e ngaahi ako ‘i Tongatapu, Vava’u mo Ha’apai.

‘Oku kei tapuni pe ‘a e ngaahi pā fakatau’anga kava malohitapu mo e kalapu kava-tonga.

Tu’utu’uni fakamo’uilelei

Na’e me’a ‘a e ‘Eiki Palēmia Le’ole’o ko e tokotaha kotoa pē ke hū ki he Maketi Talamahu kuopau ke tui hono me’amalu’i fofonga mo tauhi e vamama’o mita ‘e ua pea ko kinautolu ‘oku nau tokanga’i e maketi te nau feinga ke tauhi mo e tu’utu’uni tatau kia kinautolu fakamaketi mo e kakai te nau ngaue’aki ‘a e maketi.

‘Oku tatau pe ki he ngaahi falekai kuopau ke fakapapau’i ‘e he ngaahi pisinisi ko eni ‘oku seti ‘a e ngaahi tepile ki he ma’ume’atokoni ki he vahavaha mita ‘e ua pea ko e tokotaha kotoa te ne ngaue’aki kuopau ke tui e me’amalu’i fofonga.

‘E malava ke fakahoko ‘a e ngaahi lotu he ‘aho Sapate pe kae kei tauhi pe ngaahi tu’utu’uni ‘a e Potungaue Mo’ui ki he vahavaha mita ‘e ua mo e tui me’amalu’i ki he fofonga.

Fakamuimuitaha mei he Potungaue Mo’ui

‘Oku kei ‘i he peseti ‘e 98 pe ‘a e ‘uluaki huhu malu’i pea peseti ‘e 91 ki he huhu hoani pea peseti ‘e 56 ‘a e huhumalu’i fakalahi.

‘Oku kei hokohoko atu pe ‘a e ngaue ‘a e Potungāue Mo’ui ki hono muimui’i ‘o e kau feohi vaofi mo kinautolu ‘oku puke he koviti, tesi mo fakahoko e polokalama huhumalu’i, lolotonga ia ‘oku hā mai ‘a e holo’i he fika ‘o kinautolu ‘oku puke ‘i he ‘aho ‘i Tongatapu,

 Kuo kamata ‘a e huhumalu’i ma’a e fanau ta’u 5 ki he 11 he uike ni pea ko e peseti eni ‘e fitu(7) kuo lava honau huhumalu’i.

Na’e me’a ‘a e Minisitā Mo’ui, Hon. Dr. Saia Piukala ‘o fakamalo’ia’i e kakai e fonua, ngaahi kautaha ongoongo mo e kau ngaue lainemu’a, ‘i he fetakinima fakataha ‘i he ngaue ke fakafepaki’i ‘a e koviti-19.

 “Ko hono ola eni ‘oku tau fakamo’oni ki ai ‘i he’etau ngaue fakataha mo muimuiofi ki he ngaahi talatalaifale mei he Potungaue, pea ‘oku mau fakamalo mo e hounga’ia kiate kimoutolu kotoa, ko e me’a ia ‘a Dr. Piukala.

Ko e toko 257 fakakatoa na’a nau folau mai mei ‘Aositelēlia, Fisi mo Nu’usila he uike ni.

Na’a ne me’a ka hokohoko atu he holo ‘i he fika ‘o kinautolu ‘oku mo’ua he koviti 19, ‘oku ‘i ai leva e faingamalie ke fakafoki e fepuna’aki angamaheni he vaha’a ‘o Tonga ni mo tu’apule’anga ‘i Sune pe ko Siulai.

Na’a ne fakahā ko e tokotaha pe ‘oku kei ‘i he Falemahaki ‘i Mu’a, pea ka ‘atā ia, ‘e fai hono fana faito’o ‘a e falemahaki kae fakafoki ki he ngaue angamaheni ki he mo’uilelei ki he Vahe Hahake.

Na’a ne me’a kuo teuteu pe ngaahi feitu’u he Falemahaki Vaiola ke tauhi ai ha ni’ihi ‘oku puke he koviti.

Tukuimotu

‘Oku kei fai pe ngaue ‘a e Potungaue Mo’ui mo e Ongo Kovana ‘o Ha’apai mo Vava’u, pehe ki he Kau Fakafofonga Pule’anga ki he tukunga e fefolau’aki ki motu.

‘E folau atu ‘a e MV ‘Otuanga’ofa ki he Ongo Niua mo e uta koloa, pea ‘e lava ke folau ai mo e ngaahi timi mei he Potungaue Mo’ui ke fakahoko e polokalama huhumalu’i pehe ki ha timi tekinikale mei he Kautaha Fetu’utaki ‘a Tonga ke fokotu’u e ngaahi tisi satelaite ke fai’aki e fetu’utaki koe’uhí ko e ‘ikai lelei e tu’unga ‘o e fetu’utaki ‘oku lolotonga ngaue’aki.

‘E kamata e folau ki ‘Eua ‘apongipongi, pea ‘oku kei fai pe fengāue’aki vaofi mo e Komiti ‘a ‘Eua ke fakahoko e ngaahi folau.

Ngaahi uta ‘oku fakafolau vakapuna mei muli

Na’e fakahā ‘e tukuange ‘o ‘ikai toe kolonitini houa ‘e 72 ‘a e ngaahi uta ‘oku ‘omai vakapuna mei tu’apule’anga ‘o tatau pe mo e uta ‘oku fou mai ‘i uafu, ‘o hange ko ia kuo tali ‘e he Kapineti.

‘Akapulu Liiki

Lolotonga eni, kuo fakapapau’i ‘e fakahoko aipe ‘a e tesi ‘a e timi ‘akapulu liiki fakafonua ‘a Tonga mo e timi liiki ‘a Nu’usila ‘i he ‘aho 25 ‘o Sune, ‘i he Mount Smart Stadium ‘i ‘Aokalani, Nu’usila.

Na’e fakahā ‘e he pule ‘o e Potungāue Fakalotofonua, Dr. Fotu Fisi’iahi, kuo mahino ko Kristian Woolf pe ‘oku faiako pea ‘oku kei lele ‘a e talanoa mo ia ki he fili ‘o e timi.

‘E filifili ‘a e timi ko eni mei he fanau va’inga Tonga ‘i he ngaahi kalapu ‘i Pilitania, ‘Aositelēlia mo Nu’usila.

Ko e fakamole kotoa ki he tesi ko eni ‘o a’u ki he ki’i me’a’ofa ‘a e kau va’inga ‘e fua kotoa ia ‘e he ‘Akapulu Liiki ‘a Nu’usila.

‘Oku kei fai e talanoa ke kau atu mo e timi liiki fefine ‘i ha kole mei Nu’usila, ke nau fakahoko e tau kasete, kae fua kotoa mo e fakamole koia ‘e Nu’usila.

-NGATA’ANGA-