" "

“PATISETI 2024/25”

17 Sune 2024

Na’e fakahā ‘e he Pule’anga ‘o Tonga ‘a ‘ene patiseti fakaangaanga ki he ta’u fakapa’anga hokoˊ 2024/25 fe’unga mo e $899.2 miliona. ‘Oku fakakaveinga ‘aki e patiseti 2024/25ˊ ke “Langa e ngaahi makatu’unga ke paotoloaki e tupulaki faka’ekonomikaˊ”, ke tokoni ki hono fakamalohia ‘a e tukupā ‘a e pule’anga ki hono langa hake e tu’unga malu faka’ekonomika ‘a e fonuaˊ, fakasōsialeˊ, mo a’usia e langa fakalakalaka ‘oku tu’uloaˊ.

Ko e patiseti ki he 2024/25ˊ ‘oku palanisi, ‘a ia ko e fakahoa eni ki he patiseti fakamuimui taha na’e fokotu’u ‘e he pule’angaˊ ‘oku palanisi ki Fale Aleaˊ na’e ‘i he 2019/20. ‘Oku ho’ata mai heni ‘a e mahu’inga’ia ‘a e pule’anga lolotongaˊ ‘i hono tokangaekina e tu’unga malu fakapa’anga mo faka’ekonomika ‘a e fonuaˊ. ‘Oku fakapa’anga ‘a e patiseti 2024/25 ‘aki e $452.3m mei he pa’anga ‘a e pule’angaˊ, pea $446.9m mei he pa’anga tokoni mei muliˊ. ‘E ‘ikai ha toe tukuhau fakalotofonua fo’ou ‘e fokotu’u ki he ta’u fakapa’anga 2024/25.

Tukukehe ‘a e pa’anga ‘i he Potungaue Pa’angaˊ ki he ngaahi fakamole fakalukufua ‘a e pule’angaˊ, ko e potungaue ‘oku vahe’i lahi taha hono fakapa’anga ‘i he patisetiˊ ko e Potungaue Akoˊ mo e Potungaue Mo’uiˊ ‘a ia ‘oku to e hiki foki ‘a hono fakapa’angaˊ ‘i he 2024/25ˊ, ko e taha ‘o e ongo Potungaue mahu’inga ‘a e Pule’anga. Ko e konga ‘o e ngaahi polokalama ‘oku palani ke fakahoko ‘i he tau’u fakapa’anga 2025 ‘i he ongo sekitoa ko ‘eni, hange ko e: hoko atu ki he ngaahi ‘out motu ‘a e polokalama ako kaukatoa, poloseki ako ki he poto’i ngaue mo e akongaue, langa ‘o e falemahaki fo’ou ‘i Vava’u, ko hono fakalelei’i ‘o e ‘Apiako Ako’anga Neesi ko Kuini Salote, pea mo e Misiume Fakafonua ‘a Tonga ma’ae ‘Univesiti Fakafonua ‘o Tonga (TNU), mo e ngaahi polokalama kehe pe.

Ke fakafenāpasi mo e taumu’a tefito ‘o e patiseti ́ ki hono tokangaekina e kakai ‘o e fonua ́, ʻoku fokotuʻu ʻe he puleʻanga ́ ‘a e ngaahi ngaue kehekehe ‘o kau ai ki hono fakalahi ʻa e tokoni ki he ngaahi ʻapiako ʻoku ʻikai fakapuleʻanga ́, ‘i he levolo akoʻanga maʻolunga, pea pehe ki he fakatekinikale mo e vokāsio ́.

‘Ikai ngata ai ́, ‘oku fokotu’u ‘e he pule’anga ́ ke fakalahi ‘a e monū’ia ki he kau toulekeleka ́ mo e kau faingata’a’ia ́ ‘o kau ai e hiki ‘i he tokolahi ‘o kinautolu ‘i he polokalama monū’ia ’ ni ‘aki hono fakakau e kau toulekeleka mei he ta’u motu’a 67 (holo eni mei he ta’u 70), ta’u 65 ‘i he ta’u fakapa’anga 2026 pea ta’u 63 ‘i he 2027.

Ka e pehe foki ki he palani ‘a e pule’anga ́ ki hono fakalelei’i ‘a e vahenga ‘a e kau ngaue fakapule’anga ́ koe’uhi ́ ko e hikihiki ‘a e totongi koloa ́, ‘aki e 5% ‘o kamata ‘i Siulai 2024 (makehe mei he 5% ‘i Sanuali 2024), fakataha mo e ngaahi vahenga monu’ia kehe tautautefito ki hono fakatokanga’i makehe ange ‘a e ngaahi fakahoko fatongia ‘a e kau faiako ́, neesi ́ mo e toketā ́ ‘i he 2024/25.

‘Oku hokohoko atu hono fakapa’anga ‘e he pule’anga ́ ‘a e $5miliona ‘i he ta’u ki hono fakafepaki’i’aki e ngaahi faito’o ta’efakalao ́.

‘Oku tokanga ‘a e Patiseti 2025, ki hono tokonia ‘a e ngaahi ngāue langa faka’ekonōmiká, fengāue’aki mo e sekitoa taautaha ‘o kamata ‘aki e $9.1m ko e fakapa’anga ‘e he pule’anga, ke hokoatu e ngaahi ngaue fakalakalaka lolotongá, tokangaekina e malu ‘a e fonuá, pea mo e tūkunga lelei e mo’ui ‘a e kakai.

-NGATA’ANGA-

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

text formatting