ONGOONGO TUKUATU: “Tu’utu’uni ke ta’ofi e ngaahi vakapuna uta pasese ke tu’uta mai ki Tonga ni”

“Tu’utu’uni ke ta’ofi e ngaahi vakapuna uta pasese ke tu’uta mai ki Tonga ni ‘i he uike ‘e ua kamata mei he ‘aho 23 ‘o Ma’asi ki he ‘aho 6 ‘o ‘Epeleli ”

(‘Aho 23 ’o Ma’asi, 2020)

Tapu ki he La’a ‘o Tonga, Ko ‘Ene ‘Afio Tupou VI

Tapu mo Kuini Nanasipau’u

Tapu mo e Pilinisi Kalauni mo e Hou’eiki ‘o e Fonua
Tapu ki he Tonga kotoa: ‘I he Ongo Niua, Vava’u Lahi, Ha’apai, Funga Fonua mo Tonga ‘Eiki.

Kae ‘atā keu fakahoko atu ‘a e tu’utu’uni ko ‘eni mei he Pule’anga ke tokoni ki hono malu’i ‘a e mo’ui ‘a e kakai ‘o e fonua ‘o fakatatau ki he Fakahā Tu’unga Fakafokifā, National State of Emergency.

Kuo fakahoko ‘a e tu’utu’uni ‘a e Pule’anga Tongá, tupu mei he fale’i ‘a e Potungaue Mo’ui, ke ta’ofi fakataimi hā toe puna mai ha vakapuna pasese mei muli ki Tonga ni ‘i he uike ua ko eni ka hoko, kamata ‘i he ‘aho Monite ko hono 23 ‘o Ma’asi 2020, ki he ‘aho 6 ‘o ‘Epeleli 2020. Ko e ‘uhinga ‘a e tu’utu’uni ko eni mei he ngaahi tefito’i makatu’unga ko eni.

1. ‘Oku ‘i ai e fu’u tu’unga ma’olunga ‘aupito ‘o e faingamālie ke hūmai ‘a e Covid 19 ki Tonga ni, ‘i ha tu’uta mai ha pasese ‘oku ‘i ai ‘a e vailasi ka ‘oku te’eki hā sino mai ‘a e puke mei ai, ‘i ha vakapuna mei muli. ‘O kau ki heni ‘a e kakai muli pea mo e kakai Tonga ‘oku nau nofo he ngaahi fonua muli. ‘Oku fu’u fiema’u ke nofo ma’u e kakai kotoa ko eni he ngaahi fonua ‘oku nau nofo ai, ‘i ha uike ‘e ua ka hoko, kae ‘oleva ke langa’i hake ‘a e tu’unga mateuteu ‘a e fonua ki hono talia ‘a e mahaki ko eni.

2. Kuo a’u eni ki he toko uofulu ma hiva (29) ‘a e kakai mei he ngaahi ‘otu motu iiki ‘o e Pasifiki kuo uesia kinautolu ‘e he Covid-19 fakatatau ki he fakamatala fakamuimuitaha mei he Kautaha Mo’ui ‘a Mamani (WHO). Pea kuo hikihiki tō faka’aho pe ‘a e toe tokolahi ange ‘a e kakai ‘oku uesia ‘i ‘Aositelēlia mo Nu’usila.

3. ‘Oku fu’u fiema’u ‘a e fo’i uike ua fakataputapui fakataimi ko eni, ke ‘omai ha faingamalie ki he kau ngaue ‘a e Potungāue Mo’ui mo e ngaahi kupu fekau’aki, ke nau tokanga’i mo muimui’i fakalelei ‘a e kakai ko eni ‘e toko 113 na’a nau folau mai mei muli, ka ‘oku lolotonga fiema’u ke nau nofo ma’u ‘i ‘api pea ‘oua toe ofi ki ha taha (quarantine) ‘i ha ‘aho ‘e 14. Ko e ngaue lahi ‘aupito eni pea ‘oku nounou faka kau ngaue ‘a e Potungāue ke nau fai ke lelei e ngaue. Kuo hā mai foki ‘a e palopalema he kakai ia ‘e ni’ihi ‘oku ‘ikai ke nau fie nofoma’u nautolu ‘o fai pau ki he tu’utu’uni.

4. ‘Oku ‘i ai ‘a e palani ke fai mai ha tokoni mei he kau ngaue fakaPule’anga mei he ngaahi Potungaue kehe ki he fatongia ko eni, ka ‘oku fiema’u ia ke ‘i ai ha ki’i taimi ia ke ako’i kinautolu ke nau lava ‘o fakahoko fakalelei ‘a e ngaue ko eni. Ko e uike ua ko eni ‘e ta’ofi fakataimi ha toe puna mai ha vakapuna pasese, ‘e lava lelei ai ‘ae teuteu ko ia.

5. ‘Oku fiema’u pē ke ‘i ai ha taimi ke ki’i malolo ai e kau ngaue ‘a e Potungāue Mo’ui. Ko e timi tatau pe eni na’a nau ngaue mai he to’u misele ‘i Tonga ni he ta’u kuo ‘osi, ko kinautolu pe ‘oku hokohoko atu e feinga ke tau mateuteu ki he to’u mahaki ko eni ko e Covid 19.

6. ‘I he uike ua ko eni ‘e ta’ofi ai ‘a e fepuna’aki, ‘e lava lelei ai ke uta mai ‘a e ngaahi me’a ngaue fakafalemahaki mo e me’a malu’i ‘a e kau ngaue, ‘i ha cargo plane, ke tokoni ke fai ha teuteu lelei ki ha hu mai ‘a e mahaki. Kuo lahilahi e ngaahi suspect cases kuo fai e ngaue ki ai ‘a e kau ngaue ‘a e Potungaue Mo’ui. Tau fakafeta’i pe ‘oku kei negative e ngaahi tesi ‘e nima kuo ‘osi fakahoko, ka ‘oku hoko ‘a e ‘ikai ke ‘i heni ‘a e ngaahi me’a ngaue hange ko e misini mo e naunau ke ne tesi ‘a e Covid 19 – ke ne toe fakalahi ange ‘ae ngaue ‘a e kau ngaue.

7. ‘Oku ’i ai e tui, ko e mahaki ia ko eni, te tau ki’i nofonofo loloa atu mo ia ‘i he fo’i toe mahina nai ‘e 8 ki he 10 pea toki ma’u ha huhu malu’i (vaccine) ke huhu malu’i ‘aki ‘a e kakai.

8. ‘I he uike ua ko eni, ‘e lava ke tau sio ai pe ‘oku holo ‘a e mafola ‘a e mahaki ‘i hotau fonua kaunga’api pe ‘ikai, pea tau toki hoko atu ai.

9. ‘Oku fiema’u ke fai ‘ae fakataputapui ko eni te’eki ke tō mai ‘a e mahaki ki Tonga ni. ‘E faingata’a ‘aupito ke tau feinga ke tau toe a’u ki ha tu’unga mateuteu ange.

10. ‘Oku fu’u mahu’inga ‘aupito ke nofoma’u pea ke hao ‘a e kakai toulekeleka mo e kakai lavea ngofua ki he mahaki ni ‘i hotau ki’i fonua ni.

11. Kuo ‘i ai e femahino’aki e Pule’anga mo e ongo kautaha lolo ‘a ia ko e TOTAL Limited, mo e Pacific Energy (PE) mei Fisi, pea kuo ‘osi fakamahino ‘i he fakataha ‘a e Sekelitali Pule mo e Sekelitali ki he Kapineti, he’ikai ke uesia e fetuku mai e lolo Tisolo mo e Penisini ki Tonga ni, he kuo ‘osi maau e ngaahi fokotu’utu’u ia ke malu’i e kau ngaue, ke ‘oua na’a tu’uta mai ki Tonga ni e mahaki ‘i ha fa’ahinga founga pe. Ko e ongo vaka uta lolo ‘a e ongo kautaha ‘oku na tau mai he uike kaha’u, pea te na feliuliuaki he ‘aho ‘e 18-20 kotoa pe.

12. ‘Oku ou fakamalo lahi ‘aupito ki he kakai kotoa pe ‘o e Fonua, fakamalo ki he Ongo ‘Eiki Kovana o Vava’u mo Ha’apai, kae pehe ki he kau fakafofonga Pule’anga ‘o e Ongo Niua mo e Funga Fonua. Fakamalo lahi ki Tonga ‘eiki. ‘Oku ou fakamalō lahi ki he kau Ngaue Frontliners ‘a e Potungāue Mo’ui, Kasitomu, (Customs), Potungāue ki Muli (Immigration) mo e kau ngaue kotoa pe ‘i malaé vakapuna mo uafu kae pehē foki ki he kau ngaue kotoa kuo mou fakahoko fatongia lolotonga e taimi faingata’a ni.

Tonga, ko ‘eta Tukufonua ē, ne fai ‘i Pouono ‘e he ‘Uluaki Faá: Ko e ‘Otua mo Tonga ko hoku tofi’a. Ko hota Malu’anga pe ia ‘i he fu’u vahanoa ni:

Leveleva e fakahoha’a
Tu’a ‘Ofa atu ki he Tonga kotoa pē.

-NGATA‟ANGA-

Tuku atu mei he:‘Ofisi ‘o e Palēmia, Pule’anga Tonga, Nuku’alofa, Tonga.Tu’asila:Taufa’ahau Road, P.O. Box 62.Tel: (676) 24 644/2461/74013515 Fax: (676) 23 888; Ngaahi Faka’eke’eke- Email: pressroom@pmo.gov.to Uepisaiti: www.pmo.gov.to