Na’e faka’ilonga’i ‘e he ‘Eiki Palēmia, Hon. Rev. Pohiva Tu’i’onetoa ‘a e Polokalama talatalanoa ‘a e ngaahi kupu kehekehe mei he sosaieti fekau’aki mo e keli makakoloa ‘i kilisitahi kae fakalele mo tokanga’i ‘e he Sosaieti Sivile ‘a Tonga, ‘i he Falefakataha’anga Molitoni ‘i Nuku’alofa ‘i he Tusite 3 ‘o Novema 2020.

Na’e me’a ‘a e Palēmia ‘o fakamahino ko ‘Oseni ko hotau ‘api ia pea ko e ma’u’anga mo’ui ‘a hotau kakai. Na’a ne fakahā foki ko Tonga ‘a e fonua fika ua ‘i mamani ‘oku tu’u laveangofua ki he ngaahi fakatamaki fakanatula. ‘Oku ‘ikai tuku ai ‘a e ngaue ki hono le’ohi hotau potutahi ki he toutai ta’efakalao, toutai ta’efakalao ‘oku ‘ikai lipooti, ka ‘oku kei hao pe ‘a e ni’ihi ko ia.

“’Oku femo’uekina ‘a mamani he fakamalohi’i e tatapuni ‘a e kau’afonua mo e fakataputapui e fefononga’aki he kolo ko ha founga ke fakafepaki’i’aki ‘a e mahaki faka’auha Covid-19, ka tau manatua ‘a ‘Oseni mo e ngaue lahi ‘oku ne fakahoko. Fakatatau ki he fakamatala mei he UNESCO, ko e pekitilia ‘oku ngaue’aki ki hono tala ‘a e vailasi Covid-19 ‘oku ma’u ia ‘i kilisitahi.”

Na’a ne fakahā ‘a ‘ene poupou ki hono malu’i hotau ‘oseni mo tokoni ke mo’ui ‘a e kakai.

Na’e fakahā ‘e Keasi Pongi, ko e Talekita Pule ‘o e Sosaieti Sivile ‘a Tonga, mei Vava’u ‘o fakafou mai he ‘initaneti, ko Tonga pe ‘a e fuofua fonua he Pasifiki na’a nau paasi ‘enau lao ki he keli maka koloa ‘i ‘oseni ‘i he 2014.

Na’a  ne fakahā ko e polokalama talatalanoa ko ‘eni ke fatu mei ai ha ngaahi tu’utu’uni ki he lao ni ke mahinoange ki he kakai e fonua. Na’a ne taukave’i ko e foaki ‘o e laiseni kumi maka koloa ‘i ‘oseni ‘oku ne foaki kakato ‘a e totonu ki he konga tahi ‘e fakahoko ai ha fekumi maka koloa ki he kautaha koia.

Na’a ne pehe ‘oku ‘ikai tui ‘a e kautaha sosaieti sivile ia kuo mateuteu ‘a Tonga ki he kumi maka koloa.

Na’e lea ‘a e Sekelitali Lahi ‘o e Siasi Uesiliana Tau’ataina ‘o Tonga Faifekau Tevita Koloa’ia Havea, ‘o fakafofonga’i ‘a e Siasi pehe ki he Kosilio ‘a e Ngaahi Siasi ‘o e Pasifiki mo Tonga, ‘oku totonu ke fakakaukau’i fakapotopoto ‘a e foaki ‘o e ngaahi keli maka koloa ‘i ‘oseni.

“‘Oku poupou ‘a e lotu mo e siasi ke malu’i ‘a e fakatupu ‘a e ‘Otua koe’uhi ko e mo’ui ‘a e tangata.”

Ko e lea talitali na’e fakahoko ia ‘e ‘Ana Fotu Kavaefiafi mei he Poate Sosaieti Sivile, pea ko e lea fakamalo na’e fakahoko ia ‘e he memipa ‘a e Poate ko Finau Tutone. Na’e me’a he polokalama ni  mo e Palesiteni ‘o e Siasi Konisitutone ‘o Tonga, Faifekau Kinitoni Mafi, ‘a ia na’a ne tataki ‘a e ouau lotu.

Na’e fakafetu’utaki mai mei he ‘otu motu Tokelau, kau ai ‘a Vava’u, Ha’apai mo ‘Eua ‘a e polokalama tatau ‘oku lolotonga fakahoko he taimi tatau mei ai pea nau fepotalanoa’aki pe he ‘initaneti.